اسرار معرفتی سوره ی مبارکه ی اخلاص

در ادامه ی بحث اسرار نماز، اشاره ای می شود به سوره ی مبارکه ی اخلاص. این سوره که شناسنامه ی خداوند متعال نامیده شده، از نظر تربیت معنوی از مؤثرترین اذکار محسوب می شود و عملاً سالک را رشد می دهد .

پیام اصلی این سوره رسیدن به "خدای واحد احد" است چرا که بزرگترین مشکل در زندگی دنیایی توجه به غیرخدا و رو آوردن به خدا های باطل است که بطور پنهان و آشکار، مورد پرستش قرار می گیرند و این سوره ی مبارکه در صدد از بین بردن خدایان باطل و تشویق و ترغیب به یگانه پرستی ماست.

وقتی گفته می شود خدا "واحد" است ، یعنی فقط یک خدا داریم اما وقتی گفته می شود خدا "احد" است ، یعنی خدا یگانه است و جزء ندارد. در خصوص صفت اول معمولاً مشکلی در عقاید ما وجود ندارد یعنی اگر دچار چندخدایی هم باشیم، این چندخدائی عددی نیست بلکه نوع دیگری است که با توجه به صفت دوم یعنی "احد" شناخته شده و از بین خواهد رفت.

در مسیر زندگی خصوصاً در گذرگاه های سخت، انسان ناچار به کمک گرفتن از دیگران است . چه انسانهای دیگر چه اسباب و عوامل دیگر . با اینکه مؤمنین این انسانهای مددرسان و این اسباب و عوامل را ایادی خدا می دانند ، اما گرفتار مشکل پیچیده تری می شوند. مؤمن در اثر غفلت ، کمی یا سطحی بودن معرفت و نداشتن مقاومت در مسیر ، نمی تواند بدون این عوامل زندگی کند و با اینها هم حضور خدا را حس نمی کند. به خیالش اگر این ها نباشند پس خدا چگونه به من کمک خواهد کرد و اگر این ها هستند که به من کمک می کنند پس خدا چه می کند؟

در این شرایط اگر مؤمن متوجه باشد که همه ی ذرات عالم نه تنها ایادی و عوامل خدا هستند، بلکه مملو از او هستند و هیچ جا و زمانی یافت نمی شود که خدا در آن نباشد ، از آن گرفتاری پیش گفته خلاص می گردد و گرنه علیرغم تظاهر به ایمان ، گرفتار شرک پنهانی است که عاقبت او را از دایره ی ایمان خارج خواهد کرد.

پس نخستین و مهمترین پیام سوره ی مبارکه ی اخلاص این است که همه ی ذرات عالم مملو از حضور خداست و هرچه اتفاق می افتد در واقع اراده ی اوست و سبب و واسطه ی بودن دیگران، مجازی و برای درک بهتر حضور او در زندگی ماست وگرنه او مستقیماً در حال مددرسانی به ماست و همه به او محتاجند و تنها اوست که از همگان بی نیاز است.

نکته بعدی که خوبست در خصوص این سوره ی مبارکه مورد دقت و توجه قرار گیرد، این است که آدم و حوا وقتی فریب شیطان را خوردند و به سمت درخت ممنوعه حرکت کردند ، بلافاصله عورتهایشان پیدا گشت و محتاج پوشش شدند. گذشته از بیان ظاهری این اتفاق، آنچه با خطای آدم و حوا گریبانگیرشان شد بحث تناسل و میل جنس مخالف به یکدیگر بود . همان که عامل زاد و ولد انسانی است.

حال در این سوره ی مبارکه تأکید می گردد که خدا نه زاده شده و نه می زاید. لذا موحدین حقیقی که به باطن این سوره راه پیدا کرده و این فقره و فراز از سوره را در وجود خود متجلی می سازند، حتما به این مقام رسیده اند که با اینکه تناسل و زاد و ولد را ارزشمند و الهی می دانند اما از نگاه جنسیتی و جذابیتهای جنسی دور هستند و نگاهشان انسانی و بر اساس بندگی خدا معنا یافته است.

سومین پیام این سوره هم این است که خداوند متعال همتایی ندارد . چرا که در زندگی انسان خصوصا زندگی معنوی او ممکن است همتایانی برای خدا فرض شوند. از انبیاء و اوصیاء گرفته تا مدعیان تقرب و حتی نفس، چه اینکه مکرر در جای جای قرآن اینطور بیان شده که از انبیاء و برگزیدگان الهی در دنیا و قیامت سوال می شود که آیا خود را به عنوان خدا و مؤثر حقیقی به انسانها معرفی کردید؟ که البته آنها پاسخ می دهند هرگز اینگونه نبوده ایم و فقط تو را به عنوان خدای یکتا معرفی و تبلیغ کرده ایم.

نکته ی پایانی این که مداومت بر قرائت سوره ی مبارکه ی اخلاص به عنوان یک ذکر مستقل و بسیار موثر و با برکت، اگرچه فواید معنوی و مادی فراوانی دارد اما باید توجه کرد در پرتو نور این سوره، تصرف خاصی ایجاد می گردد که ساختار و شیوه زندگی را فراتر از خواست و اختیار ذاکر تغییر می دهد و به نوعی عملاً مورد امتحان توحید قرار می گیرد! پس کسانی که علاقه به این ذکر و این سوره خاص دارند متوجه باشند که راه ادعا و سطحی گویی کاملا بسته است و هربار خواندن این سوره ی مبارکه، به منزله ی اقرار به مراتب بالای توحید محسوب گشته و امتحاناتی فراخور این مقام و مرتبه بر سر راهشان قرار خواهد گرفت.